Willem J. Ouweneel

Emeritus hoogleraar

Publicist

Schrijver

Spreker/prediker

Willem J. Ouweneel

Emeritus hoogleraar

Publicist

Schrijver

Spreker/prediker

Blog Post

295 Is euthanasie zonde?

06/12/2024 Column

Het woord ‘euthanasie’ komt uit het Grieks en betekent ‘goede dood’. Misschien denken sommige christenen dan meteen aan Bileam, die van Israël zei: ‘Moge mijn ziel de dood van de rechtvaardigen sterven, en moge mijn einde zijn als dat van hen [= Israël]’ (Num. 23:10). Een ‘goede dood’ is de dood van een gelovig mens, die zich geborgen mag weten in Gods eeuwige armen (vgl. Deut. 33:27). Zoals men in refo-kringen zo mooi zegt: Hij of zij is ‘goed’ heengegaan.

Dit is echter niet de betekenis waarin het woord ‘euthanasie’ vandaag de dag gebruikt wordt. Het woord is een eufemisme, dat moet verhullen wat de werkelijke betekenis is. Euthanasie is in het moderne spraakgebruik: levensbeëindiging van een patiënt, en wel (uitsluitend) door een arts, en wel (uitsluitend) op verzoek van die patiënt. Zo’n verzoek van de patiënt wordt in de Nederlandse wet alleen toegestaan in gevallen van ‘ondraaglijk lijden’, lijden dat zo zwaar is dat hij/zij niet verder wil leven, en voor zijn/haar gevoel ook niet verder kán leven. Dat kan het geval zijn bij ernstige pijn of benauwdheid, of bij ernstige psychische klachten, zoals verwardheid, depressiviteit, angst.

Vroeger sprak men van een verschil tussen actieve euthanasie (actieve levensbeëindiging door een arts) en passieve euthanasie. In dit laatste geval spreekt men tegenwoordig liever van palliatieve sedatie; dat is een dure term voor het ‘opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt die zich in zijn laatste levensfase bevindt’. Door dit te doen maak je dat de patiënt bepaalde ondraaglijke klachten, waarvoor toch geen behandeling meer beschikbaar is, niet meer bewust hoeft te beleven. In veel gevallen is men zich er terdege van bewust dat, bijvoorbeeld bij de toediening van morfine, vermoedelijk ook het leven van de patiënt verkort zal worden. Maar dat noemt men vandaag liever geen ‘(passieve) euthanasie’ meer, omdat de arts toch niet echt ‘levensbeëindigend’ bezig is. Hij moet kiezen: óf de patiënt zwaar laten lijden, óf dit lijden sterk verminderen, met het risico dat het einde daardoor sneller kan naderen dan in het eerste geval gebeurd zou zijn. Ik merk dat dit ook bij veel christelijke sterfbedden vandaag de dag totaal geen punt meer is. Liever wil men het lijden van de patiënt verlichten, ook al hoort daarbij het risico dat de dood wat sneller komt. En daarom heeft men de term ‘passieve euthanasie’ dan liever maar afgeschaft, om geen verkeerde associaties te wekken.

Met actieve euthanasie – tegenwoordig dus kortweg euthanasie genoemd – ligt de zaak heel wat ingewikkelder. In onze Nederlandse wetgeving is levensbeëindiging van een ander mens altijd strafbaar (denk maar aan termen als ‘dood door schuld’ en ‘moord met voorbedachten rade’), behalve in één concrete situatie:

(a) als de patiënt erom vraagt en zijn of haar arts ervan overtuigd is dat de vraag vrijwillig en goed doordacht is,

(b) als er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden (dat wil zeggen: genezing is medisch niet meer mogelijk en de patiënt lijdt verschrikkelijk onder zijn ziekte),

(c) als de patiënt goed geïnformeerd is over zijn ziektetoestand,

(d) als er geen redelijk alternatief is,

(e) als er ook minstens één andere, onafhankelijke arts geraadpleegd is, en

(f) als de euthanasie medisch correct wordt uitgevoerd (dat geldt ook voor ‘hulp bij zelfdoding’, een thema dat ik hier verder buiten beschouwing laat).

Het is echt niet zo gemakkelijk om te zeggen dat euthanasie al of niet ‘zonde’ is (bij de patiënt of bij de arts), te meer omdat de Bijbel daar niets over zegt. De Bijbel zegt zelfs nergens dat de leeftijd van een mens van tevoren voor God bepaald is (zoals soms beweerd wordt: ‘als het je tijd is, dan…’, en dus ook: ‘je mag je leven niet afbreken vóórdat het “je tijd” is’). Psalm 31:16 (‘Mijn tijden zijn in uw handen’) heeft hier mijns inziens niets mee te maken. Als het anders was, zou het wel heel vreemd zijn dat God de gemiddelde leeftijd van een Nederlander in de vroege negentiende eeuw op zo’n 35 jaar zou hebben bepaald en in onze tijd op zo’n 80 jaar. Dat heeft niets met God planning, maar veeleer met de enorm verbeterde zorg te maken (waarvoor we trouwens God van harte danken). Als diezelfde medische zorg het ook mogelijk maakt de uitzichtloze en ondraaglijke lijdensweg van een mens te bekorten, moet je daar even dankbaar voor zijn. Althans, dat vinden sommigen, en dat kan ik begrijpen.

Toch hebben veel christenen bij die keuze voor de euthanasie geen goed gevoel, en dat kan ik óók begrijpen (ook al zou ik maar voorzichtig zijn er meteen het woord ‘zonde’ op te plakken). Ik kan alleen maar hopen dat mijn geliefden en ikzelf nooit voor een dergelijke keuze – wel of geen euthanasie? – zullen komen te staan. De voorbeelden die we hierin krijgen, zijn niet bemoedigend; zo hebben twee Nederlandse rooms-katholieke premiers uit de twintigste eeuw voor euthanasie gekozen (Ruud Lubbers en Dries van Agt). Dat zal zeker andere christenen aanmoedigen om, als hun lijden uitzichtloos en ondraaglijk is, eveneens voor deze weg te kiezen.

Misschien is dit over vijftig jaar zelfs doodnormaal geworden… Denk er maar eens aan hoe dit met andere ethische thema’s gegaan is: geboortebeperking en voorbehoedsmiddelen, homofiele relaties, steeds meer echtscheidingen, ‘samenwonen’ (seks vóór het huwelijk), huwelijken tussen gelovigen en ongelovigen, crematie, enzovoort. Maar daarmee is het nog niet goedgepraat. De discussie zal dan ook nog wel een tijd doorgaan!