Vlak vóór de Kerst verscheen op cvandaag.nl een column van Jan Peppink, waarin hij drie redenen noemde waarom hij niet blij was met de Dordtse Leerregels (DL). De DL zijn de ‘leerregels’ die werden opgesteld tijdens de Synode van Dordrecht (1618-19) als samenvatting van de resultaten van de besprekingen over de leer van de theoloog Jacob Arminius (die eenzijdig de menselijke verantwoordelijkheid en keuzevrijheid benadrukte) versus die van de theoloog Franciscus Gomarus (die eenzijdig de goddelijke soevereiniteit en genade benadrukte). Dat conflict heeft al voor veel ellende gezorgd, vooral doordat theologen vaak geneigd waren de goddelijke waarheden in een sluitend logisch systeem te persen, en dat lukt met de geheimenissen van God nu eenmaal niet. De Gomaristen poetsen – om gelijk te krijgen – alle bijbelplaatsen die over de menselijke verantwoordelijkheid en keuzevrijheid handelen, onder de tafel, en de Arminianen doen hetzelfde met de goddelijke soevereiniteit. En dat is allebei fout. Ik zou geen Arminiaan willen zijn, maar ook geen Gomarist!

De Synode koos weliswaar partij voor Gomarus, maar sprak op een veel gematigder wijze, met veel meer nuance en evenwichtigheid dan Gomarus zelf. Zo neem ik de vrijheid de boodschap van de DL als volgt samen te vatten (precies zoals ik het een GerGem-dominee ooit hoorde zeggen!): de verlossing van mensen is honderd procent goddelijke genade én honderd procent menselijke verantwoordelijkheid (niet vijftig-vijftig!). Dat betekent: als een mens behouden wordt, is dat voor honderd procent aan God te danken, en als een mens verloren gaat, is dat voor honderd procent aan hemzelf te wijten. Je wordt niet behouden ‘dankzij’ jouw eigen bekeringsdaad – maar dankzij Gods reddingsdaad – en je gaat niet verloren ‘dankzij’ de goddelijke verwerping – maar dankzij jouw eigen ongeloof. 

Als je het goed bekijkt, rammelt zo’n stellingname logisch natuurlijk; je krijgt het nooit in een perfect sluitend systeem. Maar dat kon de Dordtse vaderen blijkbaar niet veel schelen. En daar ben ik heel blij mee! Natuurlijk, ik weet ook wel dat de DL hier en daar toch van een ‘eeuwig besluit van verwerping’ spreken, iets wat nergens in de Bijbel is terug te vinden (ik weet ook van gereformeerde theologen die dat inmiddels ronduit toegeven). Maar de Arminiaanse idee dat de goddelijke uitverkiezing niet meer inhoudt dan dat God van tevoren ‘weet’ welke mensen zich zullen bekeren en welke niet, is eveneens onbijbels. In Rom. 8:29 wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen voorkennis en voorbestemming.

Uitverkiezing berust, zoals het woord zegt, op een echte keuze van God; dat zullen Gomaristen maar al te vaak benadrukken. Maar als Arminianen benadrukken dat mensen moeten ‘kiezen’, is dat precies even waar: ‘Kiest u heden wie u wilt dienen’ (Joz. 24:15). Wie een dergelijke paradox probeert op te lossen, wil toch weer een logisch kloppend systeem, waarbij bepaalde bijbelse waarheden die daar niet in passen, eenvoudig worden weggeredeneerd.

Houd vast aan het enerzijds–anderzijds! Alleen zó houd je de hele bijbelse waarheid evenwichtig bij elkaar. Dus de Arminianen hebben gelijk: het geloof is een voorwaarde tot de behoudenis: als je niet wilt geloven, kun je niet behouden worden. Maar de Gomaristen hebben ook gelijk: het geloof is een gave (geschenk) van God (Ef. 2:8) – ik mag wel zeggen: een onverdiende, soevereine gave van God. 

Arminianen betogen: alleen wie wil, kan gered worden (vgl. Joh. 7:17; Openb. 22:17). Gomaristen betogen dat het God is die het ‘willen’ in mensen bewerkt (Fil. 2:13). Ze hebben allebei gelijk – en allebei ongelijk in hun eenzijdigheid.

Arminianen betogen: God laat overal verkondigen dat mensen zich moeten bekeren; dat is simpelweg een bevel dat zij moeten gehoorzamen, en als zij dat weigeren, moeten zij de gevolgen ondervinden (Hand. 17:30). Gomaristen betogen: Het is alleen God die mensen een nieuw hart en een nieuwe geest in hun binnenste kan schenken; dat kunnen mensen niet zelf (Ezech. 36:26). Ze hebben allebei gelijk – en allebei ongelijk in hun eenzijdigheid.

Arminianen benadrukken: slechts zij die geloven ontvangen het heil. Gomaristen benadrukken: het zijn de uitverkorenen die het heil ontvangen (Rom. 11:7). Zij die het evenwicht zoeken, benadrukken beide, en storen zich niet aan de schijnbare tegenspraak.

Gomaristen passen goed bij Joh. 6:37a, ‘Ieder die de Vader mij geeft, zal naar Mij toe komen’, en Arminianen passen goed bij de tweede helft van het vers: ‘Wie naar Mij toe komt, zal Ik beslist niet afwijzen’. Verstandige mensen houden zich aan het helevers.

Gomaristen passen goed bij Hand. 13:48, ‘Al degenen die tot het eeuwige leven bestemd waren, kwamen tot geloof, en Arminianen passen goed bij een vers een paar regels verder: ‘De apostelen spraken zo [overtuigend] dat een grote menigte tot geloof kwam’ (Hand. 14:1).

Gomaristen betogen: Eerst is er de wedergeboorte (van Gods zijde), daarna pas is er de bekering en het geloof (aan ’s mensen zijde). Arminianen betogen: Eerst is er de bekering en het geloof, en dán schenkt God aan zulke mensen het nieuwe leven van de wedergeboorte. Naar mijn mening hebben ze het allebei mis: het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Je kunt en je mag hier helemaal niet van een tijdsvolgorde spreken.

Gomaristen betogen: Christus is alleen voor de uitverkorenen gestorven en heeft alleen hún zonden gedragen (uitgeboet). Arminianen betogen: Christus is voor alle mensen gestorven en heeft de zonden van alle mensen gedragen; je hoeft alleen nog maar te geloven. Ook hier ligt de waarheid mijns inziens in het midden: Christus is ten behoeve van allen gestorven (Hebr. 2:9), zodat allen daadwerkelijk tot God zouden kunnen komen. Maar alleen van hen die ook daadwerkelijk komen, kun je zeggen dat Hij hun zonden heeft gedragen (als je 1 Joh. 2:2 tenminste correct vertaalt).

De evangelische wereld is helaas vol Arminianen. Misschien zou het ze helpen als ze allemaal eens de DL zouden lezen! Niet dat die volmaakt zijn (er zit nog net een beetje te veel Gomarisme in), maar het kan ze wel helpen wat meer theologische balans te krijgen.