Dit jaar wordt het 250-jarig bestaan van de Nederlandse berijmde Psalmen van 1773 gevierd. Die zijn vaak prachtig; ook ik kan van vele ervan genieten (ook muzikaal trouwens, met hun prachtige Renaissance-melodieën). Maar als theoloog moet ik tegelijk een beetje streng zijn: waarom een ‘berijming’? Waarom is de tekst van de Statenvertaling niet onveranderd op muziek gezet (zoals bijv. katholieken dat gedaan hebben)? In een berijming moet je vanuit de menselijke fantasie immers allerlei woorden toevoegen die niet in de oorspronkelijke tekst staan. Neem nu een term als Opperwezen, die eigenlijk uit de Verlichting afkomstig is. Of een woord als ‘lot’, dat zo gemakkelijk rijmt op God, maar allerlei heidense ideeën kan herbergen.

Maar vooral: het vervangingstheologisch gebruik van de berijmde Psalmen ervaar ik vaak als erg storend: opgaan naar Gods altaren (Ps. 43) kan dan ‘naar de hemel gaan’ worden, opgaan naar Gods huis (Ps. 122) wordt dan naar de kerk gaan, de regering van Salomo wordt de regering van Christus over zijn kerk. Het gebruik van de Psalmen is dan geheel in lijn met de vervangingstheologische Kanttekeningen bij de Statenvertaling die bij die Psalmen gemaakt zijn en waarin het woord ‘kerk’ diverse malen gebruikt wordt (Ps. 2, 22, 45 enz.). Al die miljoenen keren dat de berijmde Psalmen gezongen zijn – hoe vaak ging het daarbij om de eerste betekenis van de Psalmen, die altijd met Israël verband houdt? Minder dan een promille, denk ik. Het klink eerbiedig als velen betogen dat je je in de kerkdienst moet houden aan de bijbelse liederen, en dat zijn de Psalmen. Maar als je daarbij systematisch voorbijgaat aan de primaire betekenis van de Psalmen, is dat juist heel óneerbiedig en Schrift-onwaardig.

De Psalmen zijn Israëls gezangboek, niet dat van de Kerk (behalve dan voor vervangingstheologen, voor wie dat een en hetzelfde is). De Psalmen gaan over Israëls geschiedenis (zijn roeping, verval, herstel, nieuw verval), over Israëls tempeldienst (de offerdienst en de aanbidding in de tempel van Salomo of Zerubbabel), over Israëls land (de berg Sion, de Jordaan, de Hermon enz.) en hoofdstad (Jeruzalem), over Israëls toekomst in het Messiaanse vrederijk.

Er zijn best allerlei Psalmen die je op je eigen situatie kunt toepassen en die jou in afgeleide zin troost kunnen bieden (denk bijv. aan Ps. 23). En natuurlijk komen er in de Psalmen ook thema’s van meer algemene aard voor, die wel degelijk geschikt zijn voor algemeen gebruik. Neem bijvoorbeeld het contrast tussen de rechtvaardige en de goddeloze (Ps. 1). Of neem de betekenis van Gods Woord (Ps. 19 en 119). Of neem het probleem van het indirecte van Gods regering (het lijkt de rechtvaardigen slecht te gaan, en de goddelozen goed; Ps. 73). Of neem het gebed van Mozes (Ps. 90). Of denk aan lofprijzingen van heel algemene aard (Ps. 150). Maar als de Psalmen principieel en systematisch het liedboek van de Kerk worden, is er iets wezenlijk mis. Dat kan alleen in een vervangingstheologische context.

Genoeg over de berijming en genoeg over het gebruik van Psalmen in de kerkdiensten. Mij interesseren de Psalmen bovenmate omdat ik zoveel van Israël houd, en omdat ik weet dat God zoveel van (het etnische) Israël houdt – nog altijd. Neem nu de Messiaanse Psalmen, die ons in het bijzonder dierbaar zien, omdat ze over onze Heer en Heiland gaan. Sommige kun je misschien wel even los van Israël zien (bijv. Ps. 8 in het licht van Hebr. 2, of Ps. 16 in het licht van Hand. 2, of Ps. 40 in het licht van Hebr. 10), maar verreweg de meeste staan in onmiddellijke betrekking tot Israël. Geen wonder: het woord ‘Messias’ doelt op de gezalfde Koning van Israël (ook al kent het gros van Israël Hem nog steeds niet). Daarmee doelen de Messiaanse Psalmen ook op het Messiaanse vrederijk, wanneer Israël, de berg Sion en de troon van David in het centrum van de wereld zullen staan (denk aan Ps. 2, 22, 45, 68, 69, 72, 78, 80, 89, 102, 110, 118, 132).

Een bijzondere reeks vormen ook de ‘opgangsliederen’ (Ps. 120-134, maar bijv. ook Ps. 84), vijftien Psalmen die door Israël gezongen werden als zij optrokken naar Jeruzalem om de grote pelgrimsfeesten mee te maken (Paas-, Pinkster- en Loofhuttenfeest). Zij zijn niet alleen vol blijdschap en verwachting – soms ook vol weemoed en ootmoed – maar hebben ook zeer bijzondere profetische betekenis, vooral de laatste twee. En dat betekent altijd: betekenis met betrekking tot het Messiaanse vrederijk.

Vergeten wordt vaak ook dat er maar liefst vijf Psalmboeken zijn (de Statenvertaling geeft dat niet eens aan). Ik heb de stellige indruk dat die vijf in veel opzichten overeenkomen met de vijf boeken van Mozes. De eerste Psalm van elk boek geeft een inleiding en samenvatting van de thematiek van dat Psalmboek (resp. Ps. 1 [of 1-2], 42, 73, 90 en 107). Het eerste Psalmboek (het Genesisdeel) schildert de grote grondbeginselen van Gods raad en wegen met betrekking tot zijn volk en deze wereld. Het tweede (het Exodus-deel) schildert de ellendige omstandigheden waardoor Israël vaak heeft moeten gaan, maar waaruit God hen verlost. In het derde (Leviticus-)deel staat het heiligdom centraal (zie 73:17). Het vierde (Numeri-)deel schildert de ‘woestijnreis’ van Israël door de eeuwen heen (zeer passend beginnend met Ps. 90, het lied van Mozes). Het vijfde (Deuteronomium-)deel biedt ons de samenvatting van al Gods wegen met zijn volk, uitmondend in het Messiaanse rijk. Ik kan dat hier natuurlijk niet uitwerken; dat heb ik wel uitgebreid in bijbellezingen gedaan, die deels op het internet zijn terug te vinden.

Een kleine oefening voor de lezer voor wie dit allemaal nogal nieuw is: ga eens overal in de Psalmen het woord ‘Sion’ na (dat is een kleine veertig keer). Luister niet naar vervangingstheologen, die beweren dat je dit ‘in het licht van Hebr. 12’ allemaal figuurlijk moet opvatten, want als je dat doet, blijft er van veel Sion-passages niet veel over. Begin in Ps. 2 en eindig in Ps. 149. Denk elke keer als je ‘Sion’ leest, aan de letterlijke berg Sion in Jeruzalem (de Tempelberg), en probeer in dat licht die Psalm te begrijpen. Er gaat een wereld voor je open!